Müstakîm Olursan Mahcûb Olmazsın

2010 – Mart, Sayı: 289, Sayfa: 006

İstikâmette dikey; yâni yukarı doğru bir hareketlilik vardır. Çünkü istikâmette kıyâm için ayağa kalkma irâdesi ve amele yöneliş söz konusudur. Müstakîm olmak, istikâmet üzere hareketin sürekliliğidir.

Sırât-ı müstakîm ise hareket için ayağa kalkma irâdesi gösteren insanın yürüdüğü yol güzergâhının düzgün olma gerekliliğini ifâde eder. Günde yaklaşık kırk defa okuduğumuz Fâtiha’daki sırât-ı müstakîm duâsı, gündelik hayâtta insana gereken, ayak kaymasına engel olacak sağlam ve düzgün bir yol talebidir.

Allah Teâlâ yüce peygamberinden de istikâmet istiyor ve bunu iki şarta bağlıyor:

1- Emrolunduğun gibi dosdoğru ol,

2-
Seninle birlikte tevbe edenler de dosdoğru olsunlar.1

Emrolunan şekilde dosdoğru olmada; istikâmet ve doğruluğun şahıslara göre izâfî ve değişken olmaması gerektiğine işâret vardır. Herkes kendi ölçüleriyle kendini doğru sanır; istikâmet üzere olduğunu düşünür. Bu ise kafa karışıklıklarına sebebiyet verebilecek bir zaaftır. Bu işin sağlam ve herkes için geçerli bir ölçüsü olmalıdır. O da Allah nasıl emrediyorsa O’nun emrettiği gibi ihlâs üzere, eğilip bükülmeden, nefse ve dünyâya pirim vermeden, indî mütâlaalarla kendine haklılık payı ayırmadan, kurallara bağlı bir doğruluk ve istikâmet üzere olmaktır. Senin kafana ve duygularına göre doğru saydığın bir dürüstlük ve istikâmet değil.

Hani meşhûr hikâyedir: Yılan nehrin kıyısına kadar gelmiş, karşıdan karşıya geçecek ama kara yılanı olduğu için suya girmeye cesâreti yok. Orada beklemekte olan köpeğin yanına sokularak demiş ki: “Dostum karşıya geçeceksin herhâlde? Ben de karşıya geçeceğim, ama senin kadar yüzme bilmiyorum. Benim karşıya geçmeme yardımcı olur musun?”

Köpek: “Olur, ama sana pek güvenemem. Beni sokarsın diye korkarım” demiş. Yılan: “Nasıl yaparım böyle bir vefâsızlığı? Sen beni karşıdan karşıya geçireceksin, ben seni ısıracağım. Olmaz öyle şey” demiş. Bunun üzerine köpek yılana: “Peki o zaman dolan belime” demiş. Yılan köpeğin beline dolanmış ve nehri yara yara birlikte geçmeye başlamışlar.

Nehir tam yarılandığı sırada yılan durmuş durmuş, duramamış. Sokmamaya söz verdiği için fıtratının gereği başlamış köpeğin kaburgalarını sıkmaya. Köpek yılan tarafından sıkılıp boğulmak istendiğini anlayınca demiş ki: “N’apıyorsun? Hani bir kötülük yapmayacaktın bana, söz vermiştin!”

Yılan: “Sözümde durdum, seni sokmuyorum, ama ne yapayım fıtratım bu. Bir zarar vermeden edemiyorum. O yüzden sıkıyorum seni” demiş. Köpek âkıbetini anlayınca demiş ki: “Anlaşıldı, sen beni öldürmeye öldüreceksin. Bari son arzumu yerine getir!” Yılan sormuş: “Nedir son arzun?”

Köpek demiş ki: “Son arzum senin o parlak güzel gözlerini son bir defa daha görmek!” Bunun üzerine yılan başını köpeğin gözünün önüne doğru uzatınca köpek can havliyle yakalamış yılanın başını ve iyice sıkmış, bitirmiş işini. Sahile varınca da çalmış onu yere. Bakmış ki yılan eğri büğrü yerde uzanıyor. Köpek hiddetle yılanın başını ağzıyla kavrayıp ayağıyla da kuyruğuna basarak: “Hayâtında da eğri büğrüydün, ölümünde de! Sen belki kendini ok gibi dosdoğru zannediyorsun, ama eğri büğrüsün işte. Bâri şimdi dosdoğru ol!” diye onu düzeltmeye çalışmış.

Evet, herkes kendini doğru sanır. Sübjektif olarak, yaptıklarını hep doğru görür. Ama gerçekten öyle midir? İnsan kendini içerden öyle gördüğü gibi, dışarıdan da öyle mi görünür acaba insan? Elbette hayır. Bu yüzden kişilere göre değişen istikâmet ve doğruluk ölçüleri yerine, Allah’ın koyduğu ve O’nun emrettiği kurallar çerçevesinde bir istikâmet ve doğruluktur aslolan. İndî ve şahsî ölçülere göre doğruluk değil.

Bir de insanın kendisinin istikâmet ve doğruluk üzere olması yetmez. Çevresindekilerin de doğruluğu, kişinin sorumluluğuna verilmiş bir keyfiyettir. Bu yüzden Allah peygamberine: “Sen ve seninle beraber tevbe edenler emrolunduğunuz gibi dosdoğru olun”2 buyurmaktadır. İstikâmetteki zorluk da buradadır.

Etrafındaki insanları da istikâmet üzere yaşatmaktan sorumlu olduğu içindir ki Allah Rasûlü: “Hûd sûresi ve benzerleri beni ihtiyârlattı”3 buyurmuştur. Rasûlüllaha zor gelen ve onu yoran, etrafındakilerin de istikâmetinden sorumlu olmasıydı.

XIX. yüzyılın Paşa unvânını hak etmiş iki şâir ve devlet adamı vardır ki bunların doğruluk ve istikâmete vurguları gerçekten çok anlamlıdır. Bunlardan biri 1825-1880 yılları arasında yaşayan meşhûr Ziyâ Paşa’dır. O der ki:

İnsana sadâkat yaraşır görse de ikrâh

Yardımcısıdır doğruların Hazret-i Allah

Diğeri ise 1832-1891 yılları arasında yaşayan Diyarbakırlı şâir, yazar ve devlet adamı Saîd Paşa’dır. Onun “Hazret-i Allah Utandırmaz Seni” başlığını taşıyan şiiri bu mânâda çok ünlü ve derin muhtevâsıyla dikkat çekicidir. Saîd Paşa son mısraı “Müstakim ol Hazreti Allah utandırmaz seni” diye biten şiirinde istikametin bütün şümulünü anlatır. Şiirin tamamını açıklamaları ile birlikte veriyoruz.

Müstakîm Ol

Sen başkalarını usandırma, ki başkaları da seni usandırmasın. Sen kimseye hîlekârlık yapma, ki kimse seni kandırıp dolandırmasın. Düşmanın elinden soğuk su içmeye ve harâretini teskin etmeye kalkışma. Çünkü düşman eliyle gelen su, seni kandırmaz ve harâretini kesmez. Düşmandan asla korkma, onu gözünde büyütme. Düşmanın ateş olsa, sen doğru olduktan sonra o seni yakamaz. Sen doğru olmaya, müstakîm olmaya bak. Öyle olursan Allah utandırmaz seni.

Sen usandırma eli, el de usandırmaz seni

Hîlekârlık eyleme, kimse dolandırmaz seni

Dest-i a’dâdan soğuk su içme, kandırmaz seni

Korkma düşmandan, ki âteş olsa yandırmaz seni