Altınoluk Dergisi, 2003 – Haziran, Sayı: 208, Sayfa: 012
İnsanoğlu rûhundaki ilâhî menşe itibariyle ebediyete tutkundur. İnsandaki çoğalma içgüdüsünde, ilâhî bir vedîa olan süreklilik ve ebediyet duygusunun etkisi vardır. İnsan, neslinin devamını, zürriyetinin sürekliliğini ister ve
kendisinin devamını çocuğunda görür. Bu devamlılık sadece fiziki boyutuyla değil, aynı zamanda mânevî ve kültürel boyutuyladır. İnsanların “hayırlı ” ve nebilerin “iyi zürriyet” talebi bu yüzdendir.
Kur’an’a baktığımızda Zekeriyya (a.s.)’ın Allah’tan temiz bir soy ve hayırlı evlâd talebinde bulunduğu ve Hakk Teala’nın kendisini Yahyâ peygamber ile müjdelediği anlatılmaktadır (bk. Al-i İmran, 3/38-39; Meryem 19/ 7-11).
İbrahim (a.s.) önce “gulâm-ı alîm” (bilgin bir çocuk) sıfatıyla İshak (a.s.) ile müjdelenmiş (bk. el-Hicr, 15/52-53); bir başka seferinde de “gulâm-ı halîm” (yumuşak huylu bir çocuk) sıfatıyla İsmail peygamber ile müjdelenmiştir (bk. es-Saffat, 37/99-101). İbrahim, hayırlı evlâd nimetine mahzar olmasının ardından: “Kocamış iken bana İsmail ve İshâk’ı veren Allah’a hamdolsun. Doğrusu Rabbim, duaları işitendir. Rabbim beni ve çocuklarımı namaz kılanlardan eyle. Rabbimiz dualarımızı kabul buyur.” (İbrahim, 14/37-40) diye ilticâ etti. Böylece zürriyetinin devamı olan çocuklarının kulluk bilincinde; Rablerini tanıyan mümin kişiler ve hayırlı evlâd olmasını diledi.
İbrahim ve İsmail peygamberlerin müşterek olarak yaptıkları duâda da aynı motifler dikkat çekmektedir: “Rabimiz, ikimizi de sana teslim olanlardan kıl. Soyumuzdan sana teslim olan bir ümmet yetiştir.” (el-Bakara, 2/128)
Hayırlı evlâdın, insanın ecrini artıracağını ve bereketlendireceğini şu âyet-i kerime ne güzel ifade etmektedir: “İnanan, soyları da inançta kendilerine tâbi olan kimselere soylarını da katarız. Onların işlediklerinden hiç birşey eksiltmeyiz. Herkes inancına bağlıdır.” (et-Tur, 52/21)
Allah Teala, kendisinden göz aydınlığı olacak eş ve çocuklar istememiz konusunda bize şöyle bir duâ talim ediyor ve buyuruyor ki: “Bize, eşlerimizden ve çocuklarımızdan gözümüzün aydınlığı olacak insanlar ihsan et. Bizi takvâ ehline önder yap!” (el-Furkan, 25/74) Bu dünyada mutluluk takvâ ehlinden olabilmektir; şeref ise takvâ ehline önder olabilecek bir kalbî kıvama ermektedir.
İnsanoğlu kendisinden beklenen beklentileri ancak yaşı kırka varıp kemale erince fark etmeye başlıyor. Nitekim Kur’an bu çağa gelen insanoğlunun bu gerçeği şöyle dile getirdiğini ifade buyurmaktadır: “…Rabbim, bana ve anne babama verdiğin nimete şükretmemi, hoşnud olacağın yararlı işler yapmamı sağla. Bana verdiğin gibi soyuma da salâh ver. Doğrusu sana yöneldim…” (el-Ahkaf 46/15)
Kur’an’da mal ve evlâd için fitne, ziynet ve adüv (düşman) anlamlarına birtakım özellikler sayılmıştır. Bütüncül bir yaklaşımla incelendiğinde bu ayetlere göre evlâd, Allah’ın geçici dünya hayatı için verdiği bir ziynettir. Nitekim Kehf suresinde “Mal ve evlâdın dünya hayatının ziyneti” (bk. 18/46) olduğu belirtildiği gibi Al-i İmran suresinde “eş ve oğul sevgisiyle altın ve gümüş gibi dünyalıkların insan için ziynetlendirildiği” (3/14) anlatılmaktadır.
Kur’an’a göre mal ve evlâd, insanı kulluktan alıkoymadığı sürece dünya hayatının ziyneti olmaya devam eder. Allah Teala buyurur: “Ey iman edenler, mallarınız ve evlâdlarınız sizi Allah’ın zikrinden alıkoymasın.” (el-Münafikun, 63/9) Ancak mal ve evlâd aynı zamanda imtihan vesilesi anlamı taşıyan fitne özelliğine de sahiptir. Nitekim: “Bilesiniz ki, mallarınız ve evlâdlarınız fitneden ibârettir.” (el-Enfal, 8/28) buyurulur.
Kur’an’da bir başka yerde ise önce eş ve çocuklar içinden insana “düşman” olanların bulunduğuna işaret edilmekte; sonra, mal ve evlâdın imtihan vesilesi bir fitne oluşuna atıfta bulunulmaktadır (bkz.et-Tegabün, 64/14-15).
Cemiyetlerin istikballerinin teminatı, geleceklerinin garantisi kalpleri Allah ve vatan aşkı ile çarpan iyi nesiller ve hayırlı evlâd yetiştirmeye bağlıdır. Her meseleye kâmil bir yaklaşım tarzıyla çözüm üreten İslamiyet, hayırlı evlâd yetiştirme konusunu da mukaddes umdeler arasına almıştır. Allah Teala buyurur ki: “Ey iman edenler nefislerinizi, eşlerinizi ve çocuklarınızı yakıtı insanlar ve taşlar olan cehennem azabından koruyunuz.” (et-Tahrim, 66/8) Bu ayet-i kerimenin nüzûlündan sonra Hz. Ömer: “Ya Rasulallah! Kendimizi, Allah ve Rasülünün emirlerine itaat ederek cehennem azabından koruyabileceğimizi biliyoruz. Ancak eşlerimizi ve çocuklarımızı nasıl koruyacağımızı bilemiyoruz?” diye sordu. Allah Rasülü buyurdu ki: “Allah’ın emirlerini onlara emreder ve yasaklarından onları sakındırırsanız, bu tavrınız onlar için cehennemden korunma vesilesi olur. ” (bk. Elmalılı, Hak Dini Kuran Dili, VII, 5122 vd.)
Ana-baba, çocukları için canlı bir kitap gibi ahlâk kurallarını uygulayan en güzel modeldir. Nitekim Allah Teala buyuruyor; “Ailene namaz kılmalarını emret. Kendin de namaza devam et.”(Tâhâ 20/32) Allah Rasûlü’nün şahsında bütün ümmete yönelik olan bu emr-i ilâhîde Allah Teala hazretleri hayırlı evlâd yetiştirmenin onlara model olmaktan ve onlara zaman ayırmaktan geçtiğine işaret etmektedir. Nitekim Allah Rasûlü bu ayetin nüzûlünden sonra bir ay süreyle kızı Fatıma’nın evine her sabah uğramış ve “haydi namaza” diye seslenmiştir. Çünkü herkes idaresi altındakilerden sorumludur.(bk.Buharî,Cuma,11, nikah, 81, Müslim, İmâre,20; Ebû Dâvud, İmâre,1; Tirmizî, Cihâd,27; İbn Hanbel, II, 45) Onun faziletinden, diyanetinden ve terbiyesinden mes’üldür. Bu konuda pek çok dînî emir vardır:
“Çocuklarınıza ikrâm ve ihsân ile muâmele ediniz. Çünkü onlar size Allah’ın armağanıdır.” ( Mevsûa etrâfi’l hadis, II, 133, el-Câmiu’s-sağir, “hemze” harfi)
“Evinde çocuğunun terbiyesiyle meşgul bulunan müslüman kadını cennette benimle beraberdir.” (el-Câmiu’s-sağir, “hemze” harfi)
Çocukları terbiye etmek, onların hayırlı evlâd olarak yetiştirilmelerini ve İslam insanı olarak topluma kazandırılmalarını sağlamak demektir. Allah Rasûlü: “Hiçbir anne-baba çocuğuna güzel ahlaktan daha hayırlı bir şey verememiştir.” (Mişkâtü’l- mesâbih, 4977 nolu hadis) buyurur. Güzel ahlâk ile terbiye edebilmenin yolu, önce nefsimizi tezkiye ile arıtmak sonra hem yavrulara ibâdet, taât ile kulluk yolunda; hem de yalandan, dolandan, ihtikârdan, zinâdan, alkolden, kumardan kaçınarak sosyal hayatta örnek olmaktadır. Model olmak, ilgilenmemek, şefkat göstermek ailede ve toplumda eğitimin en etkin yönetimidir. Allah Rasûlü buyurur: “Yumuşaklık ve tatlı muâmele bulunduğu şeye güzellik kazandırır. Ondan mahrûmiyet ise kötülük ve çirkinliktir.” (Ebû Davud, Cihâd,1; Edeb,11)
Çocukların seviyesine inmek, onlarla şakalaşmak nebevî bir emir olduğu kadar Muhammedî bir tavırdır. Allah Rasûlü çocuklarla ilgilenir, başlarını okşar, şakalaşır, selamlaşır ve onlara değer verirdi. Ayrıca “Kimin çocuğu varsa onunla çocuklaşsın; ona çocukça davraanarak arkadaş olsun” (el- Câmiu’s-sağir, “mim” harfi) Efendimiz çocuklarla konuşurken çömelir, onlarla gözgöze gelmeye çalışırdı. Çünkü âilede ve toplumda çocuklara zaman ayırıp ilgilenmek kişiliklerini besleyen en önemli mânevî gıdadır.
Kur’ân-ı Kerim, hayırlı evlad olması istenen yavruya kazandırılması istenen kulluk bilinci ile sosyal kimliği Lokmân (a.s.)’ın oğluna nasîhatinde şöyle özetlemektedir:
“Evladım namazını hakkıyla eda et, iyiliği yay! Kötülüğü de önlemeye çalış ve başına gelen sıkıntılara sabret! Çünkü bunlar azim ve kararlılık gerektiren işlerdendir. Kibirli davranarak insanlara yüzünü eğme! Yerde yürürken çalımlı çalımlı yürüme. Çünkü Allah kibirle kasılan ve öğünüp duran kimseleri sevmez” (Lokman 31/15-19).
Allah Rasûlü insanların hayır ve bereketinin üç şeyde olduğunu ifâde buyurmuşlardır: “İnsanoğlu ölünce amel defteri kapanır. Üç şey sebebiyle amel defteri açık kalır: Sadaka-i câriye, yararlanılan ilim ve hayırlı / sâlih evlâd” (Tirmizî, Ahkâm, 36; Müslim, Vasiyyet, 25; Ebû Dâvud, Vesâyâ,17)
