Bu eser, Aziz Mahmud Hüdâyî hazretleri hakkında yapılan çalışmaların ne ilkidir, ne de sonuncusu. Hz. Hüdâyî gibi bir devrin tarihine imzasını atmış, eserleri, fikirleri ve vakıfları ile asırlara hükmetmiş bir gönül sultanı hakkında pek çok araştırmalar yapılması, onun çeşitli yönleri ve eserleri ile nesillere tanıtılması ahlâfının görevidir. Bu eser, bu görevi kendi mütevazi ölçüleri içinde yerine getirmek üzere yapılmış, iddiâdan uzak bir çalışmadır. İlk baskısı 1982’de yapılan eser 1984’de ikinci defa basıldı. Üç yılı aşkın bir zamandan beri mevcûdu tükenen eser, son zamanlarda yeniden aranır ve sorulur olunca tekrar basılmasına karar verildi.
Özellikle son zamanlarda Hüdâyî cami ve türbesine yapılan ziyaretler arttı. Hüdâyî’nin hayatı ve tarîkatı konusunda bilgi edinmek isteyen kimselerin sayısı çoğaldı. Hüdâyî’nin iki risâlesinden oluşan İlim Amel ve Seyr u Sülûk (Erkam Yayınları, 1988 İstanbul) adlı neşrimiz de kısa zamanda tükendi.
Halkımızın gönül sultanı büyük veliler konusundaki duyarlılığı mâlûmdur. Bu yüzden son zamanlarda Hüdâyî cami ve türbesi, beş-on yıl öncesiyle kıyaslanamayacak bir canlılık kazandı.
Hüdâyî türbesi her gün yüzlerce kişi tarafından fatihalar okunarak ziyaret olunmakta, ziyaretçiler Hüdâyî’nin meşhûr duâsına nâil olabilmek için âdeta yarışmaktalar. Külliye bir bakıma tarihi fonksiyonunu yeniden ifâ ve icrâ etmeye başladı.
1985 yılında Aziz Mahmûd Hüdâyî adına kurulan vakfın, külliye içinde başlattığı aş-evi (imaret) faaliyeti, fukara ve talebenin iâşe ve ibâtesine yönelik hizmetler, hayırsever halkımızın desteğiyle sürmektedir.
BİRİNCİ KISIM
AZİZ MAHMÛD HÜDÂYÎ
(Hayâtı ve Eserleri
GİRİŞ
A) XIII. Asır’dan XVII. Asr’a kadar Anadolu’daki tasavvufî cereyanlara umûmi bir bakış 13
B) Aziz Mahmûd Hüdâyî’nin yaşadığı devrin siyâsî ve ictimâî durumu 27
C) Tez ile ilgili kaynakların tenkidi 33
BİRİNCİ BÖLÜM
AZİZ MAHMÛD HÜDÂYÎ’NİN HAYÂTI
A) Üftâde’ye intisâbından önceki hayâtı
I. Yetişmesi
1 – Adı ve nesebi 42
2 – Doğum yeri ve memleketi 44
3 – Medrese Eğitimi 47
II. Resmî vazîfeleri 48
B) Üftâde’ye intisâbından sonraki hayâtı
I. İntisâbı ve mürîdliği 51
II. Hilâfeti 52
III. Şeyhliği
1 – Rumeli tarafına seyâhatı ve orada ikâmeti 54
2 – Hüdâyî’nin şeyh olarak İstanbul’a gelişi 55
3 – Ferhad Paşa ile Tebriz seferine iştirâki 56
4 – Hüdâyî’nin vâizlik hizmetleri 57
5 – Hüdâyî’nin pâdişâhlarla münâsebeti 58
6 – Ayşe Sultân’la evlenmesi mes’elesi 73
7 – Hüdâyî’nin hacc seferleri ve vefâtı 74
8 – Çocukları ve soyu 76
C) Aziz Mahmûd Hüdâyî’nin menkıbe ve kerâmetleri
I. İntisâbına âid menkıbeleri 79
II. Mürîdlik devresine âid menkıbeleri 81
III. Şeyhlik Devresine âid menkıbeleri 84
IV. Müntesiplerine duâsı 90
İKİNCİ BÖLÜM
AZİZ MAHMÛD HÜDÂYÎ’NİN ŞAHSİYETİ VE ESERLERİ
A) İlmî, edebî ve tasavvufî şahsiyeti
I. İlmî şahsiyeti 93
II. Edebî şahsiyeti 94
III. Tasavvufî şahsiyeti 100
B) Eserleri
I. Arapça eserleri 107
II. Türkçe eserleri 119
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
AZİZ MAHMÛD HÜDÂYÎ’NİN ŞÖHRETİ, NÜFÛZ VE TE’SÎRİ
A) Şöhreti ve nüfûzu 128
B) Te’sîri
I. Halîfeleri 131
II. Muhib ve mürîdleri 139
İKİNCİ KISIM
CELVETİYYE TARÎKATI
(Târihçe ve Âdâb)
GİRİŞ
A) Tarîkat ve tarîkatların doğuşu 151
B) Tarîkatlara dâir bâzı ıstılahlar 153
C) Seyr u sülûk usûllerine göre tarîkatlar 155
BİRİNCİ BÖLÜM
CELVETİYYE TARÎKATININ TÂRİHÇESİ
A) Celvet ve Celvetiyye 157
B) Hüdâyî’ye kadar târihçe-i tarîkat 160
I. Celvetî silsilesi 161
II. Celvetî meşâyıhının terâcim-i ahvâli:
1 – İbrâhim Zâhid Gîlânî 162
2 – Safiyyüddin Erdebîlî 164
3 – Sadreddîn Erdebîlî 167
4 – Alâeddin Erdebîlî 168
5 – Ebû Hâmid Hamîdüddin Aksarâyî (Somuncu Baba) 172
6 – Hacı Bayram Velî 176
7 – Akbıyık Meczûb 182
8 – Muk’ad Hızır Dede 184
9 – Mehmed Muhyiddîn Üftâde 186
İKİNCİ BÖLÜM
CELVETİYYE TARÎKATI ÂDÂBI
A) Celvetiyye’nin temel prensipleri 191
I. Tezkiye 191
II. Tasfiye 192
III. Tecliye 192
B) Celvetiyye’de sülûkün esasları
I. Zikirde iştigal 193
1 – Tevhîd zikri 196
2 – Esmâ (-i Seb’a) zikri 201
II. Sûrî ve ma’nevî mücâhede 204
C) Celvetiyye’de teslik tarzı
I. Şeyh – mürîd münâsebetleri 206
1 – Şeyhin sıfat ve alâmetleri 208
2 – Celvetiyye’de şeyh’e intisâb (=Bey’at) 209
II. Sâlikin seyr u sülûk mükellefiyetleri 213
III. Sâlikin riâyet edeceği edepler
1 – Şeyhine karşı edepleri 217
2 – Nefsine karşı edepleri 220
3 – İhvânına ve diğer insanlara karşı edepleri 222
IV. Celvetiyye’de sülûkün mertebeleri
1 – Tabiât mertebesi 224
2 – Nefs mertebesi 225
3 – Rûh mertebesi 226
4 – Sırr mertebesi 227
V. Hilâfet (irşâd’a izin) 228
D) Celvetî âyîni (Nısf-ı kıyam) 230
E) Celvetiyye’de tâc ve kisve 231
F) Celvetiyye’nin diğer tarîkatlarla münâsebeti
I. Halvetîyye ile münâsebeti 234
II. Bayramiyye ile münâsebeti 237
III. Bistâmiyye (Nakşbendiyye) ile münâsebeti 241
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
CELVETİYYE’NİN ŞÛBELERİ VE İSTANBUL CELVETÎ TEKKELERİ
A) Celvetiyye’nin yayılışı 243
B) Celvetiyye Tarîkatı şubeleri
I. Selâmiyye 244
1 – Zâkirzâde Abdullah Efendi 244
2 – Selâmî Ali Efendi 245
II. Hakkıyye 247
1 – Atpazârî Osman Efendi 247
2 – Bursalı İsmâil Hakkı 249
III. Fenâiyye 250
IV. Hâşimiyye 250
C) İstanbul Celvetî Tekkeleri
I. Hüdâyî Küllîyesi veya Celvetî Âsitânesi 254
1 – Küllîyenin târihçesi 254
2 – Küllîyenin bugünkü durumu 257
3 – Hüdâyî Dergâhı’nda celvetî âyîni 264
4 – Hüdâyî Âsitânesi’nde post-nişîn olan şeyhler 266
II. İstanbul’da bulunan diğer celvetî tekkeleri 279
D) Celvetiyye’de Mûsikî 304
