Tasavvuf, İslâmî hayatın ve kültürümüzün bir parçasıdır. Ortaya çıkışından bu yana dâima ilgi odağı olmuştur. Bugün de gerek düşünce sistemi olarak, gerekse hayat tarzı ve terbiye biçimi olarak hem ilgi çekmekte, hem de çeşitli tartışmalara konu edilmektedir.
Tasavvufun sosyal müesseseleri olan tekkeler ve eğitim kurumu sayılan tarîkatlar, bu yüzyılın başından beri İslâm ülkelerinin bir kısmında devlet eliyle toplum hayatının dışına itilmeye çalışılmışsa da, halkın bu müesseselere ilgisi pek azalmamıştır. Özellikle Batı’da ve Amerika’da, tasavvufun hem tarîkat boyutundaki eğitim tarzı, hem de düşünce planındaki üslûbu, ilgi odağı olmaya devam ediyor. Kuzey Afrika menşe’li pek çok tarîkat mensûbu, Fransa, İngiltere gibi Avrupa ülkeleriyle Ame¬rika’da İslâmiyetin yayılmasına öncülük etmektedir. Mevlânâ, İbn Arabî ve Yunus Emre gibi tasavvufî düşünce temsilcilerinin fikir ve eserleri Batı’daki insanların ilgisini çekmeye devam ediyor.
Türkiye’de İlâhiyat Fakültelerinde “Tasavvuf”un ana bilim dalı haline gelmiş olması, bir merhaledir. İlmî platformda tasavvufun belli bir hüsn-i kabûle mazhar olmaya başladığının ifadesidir.
Uzun yıllar İstanbul M. Ü. İlâhiyat Fakültesi öğrencilerine takrir ettiğimiz tasavvuf ders notlarının yer yer geliştirilip yer yer kısaltılarak yeniden gözden geçirilmesinden ortaya çıkan bu çalışma, gerek ilâhiyat mensuplarının, gerekse ilgi duyan insanlarımızın tasavvuf konusundaki soru ve taleplerine cevap vermek üzere kitap haline getirilmiş bulunmaktadır.
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 11
GİRİŞ
A. GÜNÜMÜZ TASAVVUF TELAKKİLERİ 15
B. MİSTİSİZM NEDİR? 17
C. MİSTİSİZMİN ÖZELLİKLERİ 18
D. TASAVVUF-MİSTİSİZM FARKI 18
BİRİNCİ BÖLÜM
TASAVVUF HAKKINDA GENEL BİLGİLER
A. TASAVVUF NEDİR? 23
I. TASAVVUFUN ÖZELLİKLERİ 26
II. SÛFÎ VE TASAVVUF KELİMELERİNİN KÖKÜ 28
III. TASAVVUFUN TARİFİ VE KAYNAĞI 34
IV. TASAVVUFUN KAYNAK ESERLERİ (KLASİKLER) 62
V. TASAVVUFUN KONUSU 65
VI. TASAVVUFUN GAYESİ 66
B. TASAVVUFUN DİĞER İLİMLERLE MÜNASEBETİ 67
I. TASAVVUF VE DİĞER İSLÂMÎ İLİMLER 68
1. Tasavvuf ve Tefsir. 68
2. Tasavvuf ve Hadis 69
3. Tasavvuf ve Fıkıh 70
4. Tasavvuf ve Kelam. 72
5. Tasavvuf ve Ahlâk 72
II. TASAVVUF VE SOSYAL İLİMLER 73
1. Tasavvuf ve Felsefe 73
2. Tasavvuf ve Sosyoloji 74
3. Tasavvuf ve Psikoloji, 74
4. Tasavvuf ve Terbiye 75
5. Tasavvuf ve Ekonomi 76
III. TASAVVUF VE GÜZEL SANATLAR 77
1. Tasavvuf ve Edebiyat 78
2. Tasavvuf ve Musiki 79
3. Tasavvuf ve Mimari 80
4. Tasavvuf ve Hüsn-i Hatt, Tezhib 81
İKİNCİ BÖLÜM
TASAVVUF TARİHİ
A. TASAVVUF TARİHİ NEDİR? 85
B. TASAVVUF TARİHİ KAYNAKLARI 86
C. TASAVVUF TARİHİNİN DÖNEMLERİ 91
I. ZÜHD DÖNEMİ 92
1. Hz. Peygamber’in Hayatında Zühd 92
2. Ashâb-ı Kiram’ın Zühdî Hayatı 98
3. Ashâb-ı Suffe ve Zühdi Hayatı 107
4. Tâbiîn Devri Zühd Hayatı 111
5. Hicrî II. Asrın Sonuna Kadar Zühdî Hayat 113
6. İlk İki Asırda Başlıca Zühd Mektepleri 115
II. TASAVVUF DÖNEMİ 122
1. H III. -IV, M. IX.-X. Asırlarda Tasavvuf 122
2. Hicrî III. ve IV. Asırlarda Tasavvuf Mektepleri 124
3. Hicrî III. (m.IX) Tasavvuf Yolları 135
4. Hicri V. (m.XI). Asırda Tasavvuf 138
III. TARÎKAT DÖNEMİ 142
1. XII. ve XIII. Asırlarda Tarîkatlar 142
2. XIV. ve XV. Asırlarda Tarîkatlar 150
3. XVI. – XIX. Asırlarda Tarîkatlar 160
4 XVI. – XIX. Asırlarda Başlıca Tasavvufî Olaylar 166
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TASAVVUF KAVRAMLARI
Tasavvuf Kavramları 171
A. TAHALLUK KAVRAMLARI 174
I. İBADET VE AHLÂKA DAİR OLANLAR 174
1. İbadet 174
2. Takvâ 175
3. Verâ 176
4. Tevbe 179
5. Zikir 181
6. Murâkabe 184
7. İtminan 186
8. Sıdk 189
9. İhlâs 190
10. Sabır 191
11. Tevekkül 193
12. Şükür 195
13. Rıza 197
14. Fakr 199
15. Zühd 202
16. Kanaat 203
17. İstikamet 204
II. SEYR U SÜLÛK KAVRAMLARI 205
1. Seyr u sülûk 205
2. Şeyh-Mürşid 206
3. Mürid ve Sâlik 208
4. Bey’at ve İntisâb 209
5. Semâ ve Âyin 210
6. Sohbet 212
7. Mücahede ve Riyazat 214
8. Halvet ve Çile 220
9. Celvet 223
10. Ârif 224
11. Velî-Velâyet 226
B. TAHAKKUKA DAİR KAVRAMLAR 228
I. KALBÎ VE VİCDANÎ OLANLAR 228
1. Vecd ve İstiğrak 228
2. Cezbe 231
3. Aşk ve Muhabbet 233
4. Havf ve Recâ 236
5. Kabz ve Bast 237
6. Heybet ve Üns 238
7. Gaybet ve Huzur 239
8. Mahv ve İsbat 240
9. Sekr ve Sahv 240
10. Fenâ ve Bakâ 242
11. Cem ve Fark 245
II. MARİFET VE BİLGİ KAVRAMLARI 249
1. Marifet ve irfan 249
2. Îkan ve Yakîn 250
3. Keşf ve Mükâşefe 250
4. İlham 251
5. Muhâdara ve Müşâhede 251
6. Feth ve Feyz 252
7. Levâih, Tavarîk ve Levâmî 252
8. Tecellî 253
9. Vâridat ve havâtır 254
10. Vâkıa-Vâkıât 254
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TASAVVUF KURUMLARI
A. TARÎKATLAR 259
I. SEYR U SÜLÛK USULLERİNE GÖRE TARÎKATLAR 262
1. Rûhânî Tarîkatlar 263
2. Nefsanî Tarîkatlar 264
II. TARÎKATLARIN SOSYAL FONKSİYONLARI 268
III. BAŞLICA BÜYÜK TARÎKATLAR 270
1. Kâdiriyye 270
2. Yeseviyye 273
3. Rifâiyye 274
4. Sühreverdiyye 276
5. Çiştiyye 278
6. Şâziliyye 280
7. Bektaşiyye 282
8. Mevleviyye 284
9. Bedeviyye 286
10. Desûkiyye 288
11. Nakşbendiyye 289
12. Halvetiyye 295
13. Bayramiyye 297
B. TEKKELER VE ZÂVİYELER 300
I. Tekkelerin Sosyal Hizmetleri 303
II. Tekkelerde Eğitim 304
C. TASAVVUFÎ MESLEK KURULUŞLARI 307
BEŞİNCİ BÖLÜM
TASAVVUFÎ MES’ELELER
A. TASAVVUFÎ DÜŞÜNCENİN MES’ELELERİ 315
I. TASAVVUFÎ DÜŞÜNCEDE VARLIK 315
II. TASAVVUFTA BİLGİ (MARİFET) 334
III. TASAVVUFTA İNSAN 337
1. İnsanın Manevî Yapısı 340
2. İnsan-ı Kâmil 344
B. AMELÎ TASAVVUFUN MES’ELELERİ 348
I. Keramet, Rüya, Ricâlü’l-gayb 348
II. Silsile ve İcâzet 356
III. İstimdad, tevessül ve teveccüh 359
IV. Râbıta 364
