Din hizmeti nebevî bir hizmettir. Yeryüzünün ilk din muallimleri ve hâdimleri peygamberlerdir. Bütün peygamberler ve özellikle Peygamberimiz Efendimiz bu şerefli hizmeti hayâtlarında hakkıyla yapmışlar ve bunu bir emânet olarak vârislerine bırakmışlardır. Âlimlerin, nebîlerin vârisi olma özelliği din hizmetinin kutsiyetindendir. Hz. Peygamber (a.s.) dînî otoritenin ve siyâsi otoritenin başıydı. Aynı zamanda mânevî otoritenin de başıydı.
Hz. Peygamberden sonra onun mîrası sayılan dînî otorite, uzunca bir zaman siyâsi otoritenin himâyesinde temsîl edilmişti. Çağımızda ise değişen ve gelişen şartlar dîn hizmeti ile siyâsi otoritenin ayrışması sonucunu doğurmuş ve netîcede din hizmeti müeyyideden uzak bir konuma gelmiştir. Bu yüzden dînî tebliğ ve temsil dâvâsında bulunanların sıfat ve sorumlulukları bugün dünkünden çok daha büyük önem arz etmektedir. Çünkü dün ellerinde dîni temsil gücü bulunduranlar, arkalarında devletin müeyyide desteğine sâhiptiler. Bugün ise laik yapının geliştirdiği ortamda din hâdimlerinin ellerinde böyle bir güç yok. Tek müeyyideleri gönül sermâyeleridir. İnsanların gönüllerine girerek onlara önce kendilerini sevdirmek sonra da din hizmetini gönül diliyle anlatmaktır.
Günümüzdeki değişim sürecinde din hizmetindeki hedef, târihteki “Alperenlik” zihniyetine denk bir gönül insanlığıdır. Doğu’dan Batı’ya, Kuzey’den Güney’e insanlık her devirde gönül insanlarına muhtaç ve müştaktır. Çünkü din hizmeti aşk işidir. Aşkın mahalli ise gönüldür.
Yüreğinde aşk ateşi olan kuralın hükmünün farz mı sünnet mi olduğunu sormaz, hemen yapar. “Kural egemen” anlayış insanların gönüllerine perde olur. İman, bir gönül işi olarak Hakk’a yöneliştir. Halkı, Hakk’a celbedecek kimse ancak gönül insanı vasfı ile gönüllere hulûl edebilir. İnsanları koşturan soluk soluk heyecandır. Gönül insanı heyecanı söndüren değil, ateşleyendir.
Gönül, îman nûruyla aydınlanan kalbdir. Kalb inkâra ve küfre yöneldiğinde ise nefs adını alır. Gönül yücelik tarafına/ulviyete; nefs ise süfliyete mütemâyildir. Rahmân adıyla gönül arasında bir münâsebet vardır. Gönül insanı canını ve malını Allah’a adayarak[1] kalb-i selîme[2] eren ve gönlünü, Gönüller Sultanı’na verendir. Rahmân tecellîsine mazhar, incelik ve zarâfet timsâli insandır.
Din hizmetini gönüllülük esâsı üzere hakkıyla îfâ edecek olan din hâdimi, her şeyden önce sağlam bir inanç ve düzgün bir ibâdet hayâtına sahip olmalıdır. Din hâdimi, gönül ihyâ ve inşâ etmeye bakan kişi olmalıdır. Başkasını inşâ derdine düşen önce kendisini inşâ etmelidir. İnşâ edeceğiniz “insan” ise işiniz zordur. Çünkü kusursuz talebe yetiştirmek için kusursuz hoca olmak gerekir. Tamirciğe eşyanın bozuk olanı gider. Tamircinin ustalığı işçiliğinde ve ürettiği sanatta ortaya çıkar.
Gönül insanı olan bir din hâdimi varlığını sorgulayarak ve hedefler belirleyerek işe başlar. “Ben niçin varım? Ne işe yararım?” sorusuyla kendisine hedef belirler. Çünkü hedef koymak alışkanlıkların dışına çıkıp rahâtı terk edebilmektir. Nebevî bir çileye talip olmaktır. Nitekim Allah Rasûlü ömrü boyunca kendisi için hedefler belirlemiş ve bunların gerçekleşmesi için kavlî ve fiilî duâlar etmiştir. İki Ömer’den birinin Müslüman olması,[3] Tâif halkının soyundan mümin insanların gelmesi,[4] Mekke halkının Müslüman olması duâ ve hedefiyle Roma, Bizans, Yemen ve İran’a İslâm’ın ulaşması temenni ve kaygıları[5] bu türden nebevî hedeflerdir.
Hedefsiz, plansız ve programsız çalışma verimli tarlaların nadasa bırakılması ya da yaban otlarıyla dolmasına seyirci kalınmasıdır. Büyük hedefler ve büyük inançlar büyük sonuçlar doğurur. Başarılı olanlar, nereye gittiklerini bilenlerdir. Çünkü neyi aradığını bilen bulduğunun farkında olur.
Din hâdimi, “O gün, size verilmiş olan her nîmetten mutlaka sorguya çekileceksiniz”[6] âyetindeki sorgu ve hesap kaygısıyla: “Bugün Allah için ne yaptım?” “Yaptıklarımın ne kadarı Allah için?” diye kendini sorguya çeker. Kendi içinde kulluğu, hizmeti, başkalarının sıkıntılarını ve İslâm’ı derd edinir. Bu yüzden uykusu kaçar.
İnsanın, kendi motorunun elektriğini üreten dinamo gibi olması için derd sahibi olması gerekir. Derd insanı şarj eder, atâletten harekete geçirir, heyecan verir. Bu yüzden hayâtın zorlukları karşısında insanın ne kadar yıkıldığından çok ne kadar ayağa kalkabildiği önemlidir. Bu da derdle olur. Nitekim Muhammed İkbâl: “Dünyanın gidişatından Müslümanın sorumlu olduğunu” söyler.
Din hâdimi yaptığı işi güzel yapan, kendini geliştirendir. Çünkü Allah Kur’an’da “güzel yapınız”[7] buyurduğu gibi, pek çok âyette muhsinleri/işi güzel yapanları sevdiğini bildirmektedir. Allah Rasûlü de: “Allah yaptığı işi güzel yapanı sever” [8] buyurmaktadır.
Din hâdimi benlikten geçen ve “ben”e çarpı atandır. Benlik olan yerde bereket olmaz. “Ben, ben” diyenler insanları etrafından kaçırır.
Din hâdimi zamanın kıymetini iyi bilir ve onu iyi yönetir. Nitekim Asr Sûresi’nde Allah Teâlâ zamana yemin ile insanlığın hüsranda olduğuna dikkat çekmektedir. İnsanlığı hüsrâna sevk eden şeylerin başında zamanı iyi kullanamamak gelir. Bugün “Time Management” adıyla hayâtımıza giren kavram zaman yönetiminin önemine işâret etmektedir.
Zamanı planlı yaşamak, her şeyi vaktinde yapmak demektir. Plansız zaman, sahipsiz ve sınırları belli olmayan mîrî arâzî gibidir. Her zaman birileri tarafından işgal edilebilir. Bu yüzden Allah Teâlâ müminin boş vaktinin olmamasına dikkat çekerek şöyle buyurur: “Boş kaldın mı hemen başka bir işe koyul ve yalnız Rabbine yönel.” [9] Bir işten boşalınca öbürüne geçmek hem dinlenmek, hem de verimli çalışmaktır. Zaman kaygısı, maişet endişesi taşımak demek değildir.
Din hâdiminin gönülleri harekete geçirebilmesi için gönlünün sevgi âbidesi olması gerekir ki insanlara pozitif enerji aşılayabilsin. Din hâdimi sevgi ve heyecan aşılayan ve insanları ateşleyen duruma gelebilsin. Çünkü işin temeli insan sevgisidir. Yûnus’un ifâdesiyle:
Ben gelmedim dâvî için Benim işim sevi için
Dostun evi gönüllerdir Gönüller yapmaya geldim
Önemli olan gönül yapmak ve gönle girmektir. Gönlüne girmediğiniz insanın beynine eremezsiniz.
Din hâdimi karakter sâhibi olmalıdır. Karakter insanın davranışlarındaki tutarlılığı ifâde eder. Karakter insânî ilişkilerde, doğruluk, güven vefâ ve dürüstlüktür. İnsanlar dehâya hayrandır, ama karakterin peşinden gider. Nitekim “es-Sâdık” ve “el-Emîn” sıfatlarıyla karakter şâhikası olan Hz. Muhammed (s.a.) Kureyş müşriklerine bile: “Biz sana yalancı diyemeyiz”[10] dedirtmişti.
Din hâdimi gönüllülük esâsı üzere din hizmetlerinde bir rehberdir. Ancak onun rehberliği otoriter değil karizmatik ve sempatiktir. Din hâdimi cezâ ve sorgu hâkimi veya polis ve jandarma gibi davranmaz. Eğitmek, doğruları söylemek ya da şiddet uygulayarak zorla yaptırmak değil, yaparak örnek olmaktır. Bizde baba, hoca ve koca otoriter olarak algılanmış ve bu yüzden zaman zaman iletişim problemlerine ve şiddete davetiye çıkarılmıştır.
Din hâdimi başkalarının acılarını ve sevinçlerini; kendisinin imkânlarını paylaşır; sofrası, kapısı ve gönlü dâima açıktır. Din hâdimi müstağnîdir; yaptığı iş ve hizmetlerden karşılık beklemez ve almaz. İnsanların derdlerine ve sevinçlerine ortak olur. Din hizmeti görenler işlerinin gereği insanların hem en acılı ve hem de en mutlu günlerinde onlarla beraber olma imkânına sahiptir. Nitekim, düğün, başarı, nikâh ve doğum gibi sevinç anlarında; ölüm, hastalık, kaza, belâ ve musîbet gibi hüzün zamanlarında insanlarla konumu gereği ilk beraber olan din hâdimidir. İnsanların böyle acısını ve sevincini paylaşan din hâdimi insanlar üzerinde çok ciddi sevgi ve dostluk tesiri oluşturur.
Din hâdimi, herkesle iyi geçinir, hoş muâmele eder. Bunun için de beşerî münâsebetlerde muâhezeyi kendine, müsâmahayı karşısındakine gösterir. Beşerî ilişkilerde en kolay yol karşısındakini suçlamak ve kendinin suçsuz olduğunu iddiâ ederek ilişkileri bitirmektir. Başkalarına katlanmak ve kendi kusurunun farkına varmak ise zor ama onurlu bir iştir.
Din hâdimi hoşgörülüdür, yumuşak sözle konuşur. Günahkâra değil günâha kızar. Fedâkâr, cefâkâr ve özverilidir. İnsanlara anladığı dilde hitâb eder. Gönülden konuşur ve anlaşır. Çünkü hal lisânı ile konuşmak en etkin konuşmadır. “Kalbden kalbe yol vardır” sözü gönüller arası konuşmanın bir ifâdesidir.
Hz. Mevlânâ: “Hâl/fiil dilinin kâl/söz dilinden etkili olduğunu” söyler.[11] Yine Mevlânâ’ya göre sükût, ruhlar arasında bir konuşma ve anlaşma ifâdesidir. Susmakla sözümüz daha tesirli olur. Dilsiz dudaksız konuşmalarla duygularımızı daha açık anlatabiliriz. Ehl-i kâl lüzumsuz laflar eder, ehl-i hâl kelimesiz, sessiz konuşur.
Din hâdimi eskilerin ifâdesiyle “hademe-i hayrât”, hayâtın içinde dîni canlı olarak yaşayan ve yaşadıklarıyla model olandır. Dolayısıyla işinin, mesleğin ve hayâtın sıkıntılarını özümseyen ve bunları derd etmeden yaptığı hizmete amatör bir ruh ve profesyonel bir tavırla yoğunlaşandır. Böyle bir hizmet ise dünyâ hesâbıyla değil ancak âhiret kaygısıyla ve gönülden sevdâ ile yapılacak bir hizmettir. Bu duygularla yapılan bir din hizmeti de gerçekten insana, İslam’a ve topluma berekettir.
[1] Tevbe, 9/111.
[2] eş-Şuarâ, 26/89.
[3] İbn Hişâm, Sîret, I, 365-368.
[4] Buhârî, Bed’ü’l-Halk, 7.
[5] Bkz. Ahmed b. Hanbel, IV, 303; İbn Sâd, IV, 83-84.
[6] et-Tekâsür, 102/8.
[7] el-Bakara, 2/195.
[8] Krş. Deylemî, Müsned, I, 157; Suyûti, Câmiu’s-Sagîr, I, 65.
[9] el-İnşirâh, 94/7.
[10] el-En’âm, 6/33; Vâhidî, Esbâbu’n-Nüzûl, s. 219.
[11] Mesnevî, IV, b. 485 vd.
